حق و حقوق کارگر بدون قرارداد یکی از پرتنش‌ترین و چالش‌برانگیزترین موضوعات در دعاوی کارگری و کارفرمایی است. بسیاری از کارفرمایان تصور می‌کنند که نداشتن قرارداد کتبی به معنای عدم تعهدات قانونی است. اما قانون کار ایران، قرارداد شفاهی و ضمنی را معتبر می‌داند و حمایت از کارگر را، حتی در صورت نبود قرارداد رسمی، وظیفه خود می‌داند.
این موضوع به خصوص در زمان اخراج کارگر بدون قرارداد اهمیت می‌یابد، جایی که کارگر باید بتواند رابطه کاری خود را در مراجع حل اختلاف اداره کار اثبات کند. در این مقاله، به بررسی کامل حقوق این دسته از کارگران و روش شکایت از کارفرما بدون قرارداد خواهیم پرداخت.
تعریف قرارداد کار و اهمیت آن
قرارداد کار، توافقی است میان کارگر و کارفرما برای انجام کاری در مقابل دریافت مزد. این قرارداد می‌تواند کتبی یا شفاهی باشد، اما مطابق ماده ۷ قانون کار، وجود قرارداد کتبی باعث شفافیت و حمایت بیشتر از هر دو طرف می‌شود.
نبود قرارداد باعث نمی‌شود کارگر از شمول قانون کار خارج شود، زیرا رابطه کاری می‌تواند از طریق مدارک و شواهد (مثل حضور در محل کار، فیش حقوقی، پیام‌ها یا شهادت همکاران) اثبات شود.
مبانی قانونی حمایت از کارگر بدون قرارداد
در قانون کار ایران، اصل بر حمایت از نیروی کار است. نبود یک قرارداد کتبی، نافی رابطه کارگری و کارفرمایی نیست و قانون در این شرایط، به دنبال اثبات وجود رابطه تبعیتی است.
تعریف قرارداد کار شفاهی و ضمنی
قرارداد کار می‌تواند به صورت کتبی یا شفاهی باشد. اگرچه قانون، انعقاد قرارداد کتبی را توصیه می‌کند، اما در صورت عدم وجود آن، رابطه کار بر اساس قصد و اراده طرفین و نحوه عملکرد آن‌ها تفسیر می‌شود.
- بعیت حقوقی: کارگر باید نشان دهد که تحت دستور و مدیریت کارفرما بوده و در ازای کار، حقوق دریافت کرده است.
- تبعیت اقتصادی: حقوق و دستمزد کارگر به عنوان منبع اصلی درآمد او تلقی می‌شود.
نحوه اخراج کارگر بدون قرارداد
قانون کار، به‌ویژه در مورد مشاغل با ماهیت مستمر، اخراج کارگر بدون قرارداد را صرفاً به اراده کارفرما مجاز نمی‌داند. اگر رابطه کار بیش از یک سال طول کشیده باشد، قانون آن را به منزله یک قرارداد دائمی در نظر می‌گیرد و اخراج باید با دلایل موجه و قانونی باشد.
در صورتی که کارفرما بدون دلیل موجه اقدام به قطع همکاری کند، کارگر می‌تواند از طریق مراجع حل اختلاف، حکم بازگشت به کار یا دریافت حق سنوات و مزایای پایان کار را مطالبه کند.
حق و حقوق کارگر بدون قرارداد از دید قانون کار
قانون کار، برای حفظ عدالت اجتماعی، کارگران بدون قرارداد را نیز تحت حمایت قرار داده است. در واقع هر کارگری که تحت نظارت کارفرما فعالیت می‌کند، مشمول قانون کار محسوب می‌شود و از تمام حقوق قانونی برخوردار است.
حقوق کارگر بدون قرارداد شامل موارد زیر است:
- دریافت حقوق و مزایا بر اساس حداقل حقوق وزارت کار
- دریافت حق بیمه و سنوات
- بهره‌مندی از مرخصی استحقاقی
- دریافت عیدی و پاداش سالانه
- حق اعتراض در صورت اخراج غیرقانونی
روش شکایت از کارفرما بدون قرارداد و اثبات رابطه کار
بزرگ‌ترین چالش در استیفای حق و حقوق کارگر بدون قرارداد، اثبات وجود رابطه کار است. خوشبختانه، قانون راهکارهایی را برای این موضوع در نظر گرفته است.
مدارک و مستندات حیاتی برای اثبات رابطه کار
هنگام شکایت از کارفرما بدون قرارداد، کارگر باید تمام شواهد موجود را برای اثبات رابطه کاری به هیئت‌های حل اختلاف ارائه دهد:
- واریزی‌های بانکی: فیش‌های حقوقی یا واریزهای ماهانه به حساب کارگر، قوی‌ترین دلیل برای اثبات دریافت دستمزد و ساعات کار موظفی است.
- شهادت شهود: شهادت سایر کارگران، همکاران یا افرادی که از وجود رابطه کاری مطلع بوده‌اند.
- مدارک داخلی: فرم‌های حضور و غیاب، ایمیل‌ها، نامه‌های اداری و هر مدرکی که نشان‌دهنده فعالیت کارگر در شرکت یا کارگاه باشد.
- سوابق بیمه‌ای: سوابق بیمه تأمین اجتماعی که توسط کارفرما برای کارگر پرداخت شده است. (در صورت وجود)
برای اطلاعات بیشتر، می‌توانید به مقاله راهنمای محاسبه حقوق و دستمزد مراجعه کنید.
مراحل شکایت از کارفرما بدون قرارداد
شکایت از کارفرما بدون قرارداد مراحلی دارد که اگر به‌درستی طی شوند، کارگر می‌تواند حتی بدون داشتن قرارداد کتبی، حقوق قانونی خود را دریافت کند. در واقع قانون کار ایران، ملاک را «وجود رابطه کاری» می‌داند، نه «وجود قرارداد کتبی». بنابراین، با جمع‌آوری مدارک و طی مسیر مشخص شکایت، می‌توان حق را از کارفرما مطالبه کرد.
مرحله اول: جمع‌آوری مدارک برای اثبات اشتغال
اولین و مهم‌ترین گام در فرآیند شکایت از کارفرما، جمع‌آوری مدارک اشتغال بدون قرارداد است. کارگر باید بتواند ثابت کند که در بازه زمانی مورد ادعا، در محل کار حاضر بوده و وظایف خود را انجام داده است.
مدارک قابل استناد برای اثبات رابطه کاری عبارت‌اند از:
- فیش یا واریزی حقوق به حساب کارگر؛
- پیام‌ها یا مکاتبات کاری (واتساپ، پیامک یا ایمیل)؛
- شهادت همکاران و شاهدان محیط کار؛
- عکس یا فیلم از حضور در محل کار؛
- کارت حضور و غیاب یا فهرست بیمه سایر کارکنان.
مرحله دوم: ثبت‌نام در سامانه وزارت کار و دریافت کد رهگیری
پس از آماده‌سازی مدارک، کارگر باید وارد سامانه جامع روابط کار به نشانی prkar.mcls.gov.ir شود و در آن ثبت‌نام کند. در این مرحله اطلاعات هویتی و شغلی وارد شده و یک کد رهگیری صادر می‌شود که برای ادامه مراحل اداری لازم است.
مرحله سوم: تنظیم و تکمیل دادخواست در اداره کار
در این مرحله، کارگر باید به اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی محل اشتغال مراجعه کند و از واحد دادخواست، فرم دادخواست را دریافت نماید.
نکات مهم در تکمیل دادخواست:
- وارد کردن دقیق اطلاعات کارگر و کارفرما؛
- درج محل انجام کار و تاریخ شروع همکاری؛
- نوشتن موضوع شکایت در حداکثر چهار خط (بدون توضیحات اضافی)؛
- ضمیمه کردن مدارک هویتی (کارت ملی و شناسنامه).
مرحله چهارم: ثبت شکایت رسمی در اداره کار
پس از تکمیل دادخواست، کارگر آن را به اداره کار ارائه داده و شکایت خود را به‌صورت رسمی ثبت می‌کند. در این مرحله پرونده وارد فرآیند رسیدگی شده و یک شماره پرونده به آن اختصاص داده می‌شود.
مرحله پنجم: حضور در جلسه رسیدگی و ارائه مدارک
اداره کار پس از بررسی اولیه، ابلاغیه‌ای برای کارفرما ارسال می‌کند تا در جلسه رسیدگی حضور یابد. در روز تعیین‌شده، کارگر باید با مدارک کامل خود در محل حاضر شود و موارد شکایت را توضیح دهد. مراحل رسیدگی معمولاً به ترتیب زیر انجام می‌شود:
- شکایت کارگر در مرجع معتبر (اداره کار) ثبت می‌شود.
- ابلاغیه رسمی برای کارفرما ارسال خواهد شد.
- جلسه مصالحه بین کارگر و کارفرما برگزار می‌شود.
- اگر مصالحه انجام نشود، دو هفته بعد جلسه تشخیص برگزار می‌گردد.
- کارگر در جلسه تشخیص، تمام مدارک و ادله خود را ارائه می‌دهد.
- کارشناسان پس از بررسی اظهارات طرفین، رأی اولیه را صادر می‌کنند.
مرحله ششم: صدور رأی و حل اختلاف
در صورتی که رأی صادره مورد قبول هر دو طرف قرار گیرد، پرونده با اجرای رأی به پایان می‌رسد. اما اگر یکی از طرفین (معمولاً کارفرما) رأی را نپذیرد، پرونده به هیئت حل اختلاف ارجاع داده می‌شود. در اکثر موارد، در همین مرحله یا دو طرف به توافق می‌رسند، یا کارگر با استناد به مدارک، رأی نهایی را به نفع خود دریافت می‌کند.
- این هیئت موظف است ظرف ۱۰ روز جلسه خود را تشکیل دهد.
- پس از بررسی مجدد، رأی نهایی صادر خواهد شد.
- در صورت مخالفت با رأی نهایی، پرونده به دادگاه صالحه ارجاع می‌شود.
مرحله نهایی: اجرای حکم و دریافت حقوق
اگر کارفرما پس از صدور رأی نهایی نیز از پرداخت حقوق و مزایا خودداری کند، دادگاه اختیار دارد مبلغ مورد نظر را از حساب بانکی یا اموال کارفرما برداشت کند. این اقدام بر اساس حکم قطعی و رسمی دادگاه انجام می‌شود و آخرین مرحله از شکایت کارگر محسوب می‌گردد.
سخن پایانی
حق و حقوق کارگر بدون قرارداد به هیچ وجه در قانون کار نادیده گرفته نشده است. اخراج کارگر بدون قرارداد به دلیل عدم وجود سند کتبی، کارفرما را از تعهدات خود مبرا نمی‌کند. کارگران باید با جمع‌آوری دقیق مستندات، به ویژه فیش‌های واریزی و شهادت شهود، اقدام به شکایت از کارفرما بدون قرارداد کنند تا رابطه کار را اثبات و تمامی حقوق قانونی و مزایای معوقه خود را طبق ضوابط قانون کار مطالبه نمایند. توصیه می‌شود در این مسیر پرچالش، حتماً از راهنمایی متخصصان حقوق کار و وکلای با تجربه بهره بگیرید.
بدون دیدگاه